معرفی ساز کالیمبا

یکی از سازهایی که امروزه مورد استقبال بسیاری از مردم قرار گرفته ساز دوست داشتنی و دلنشین کالیمبا می باشد. سازی کوچک و قابل حمل که نوایی رویایی دارد و بسیاری آن را پیانوی کوچک و جیبی می دانند. معرفی ساز کالیمبا، پیشینه ی این ساز، عملکرد و نحوه تولید صدا، انواع آن و بسیاری از مشخصه های دیگر را در این مقاله مورد بررسی قرار میدهیم.

در ابتدای معرفی ساز کالیمبا به پیشینه و قدمت این ساز می پردازیم. پیشینه ی این ساز و طرح های اولیه این ساز مربوط به سه هزار سال پیش است و به آفریقا باز میگردد که در آن زمان بسیاری از تیغه های سازهای مشابه کالیمبا (ایدیوفون ها) از چوب مقاوم بامبو ساخته می شد و در طول زمان با پیشرفت تکنولوژی تیغه های چوبی جای خود را به تیغه های فلزی داد. ظهور تیغه های فلزی سبب شد تا طنین و نوای قوی تر و غنی تری نسبت به تیغه های چوبی از ایدیوفون ها به گوش برسد و به همین منظور، تولید انبوه ایدیوفون ها در بین ساکنان کنار صحرای کالاهاری در غرب آفریقا رواج یافت. اما تکنولوژی کوک کردن این ساز همچنان در آن سال ها دور از ذهن بود و برای مراسم ها و آهنگ های مختلف تعداد زیادی از این ساز تولید می شد. این روند از ۱۳۰۰ سال پیش تا امروزه همچنان ادامه داشت که با پیدایش کالیمبا، کوک کردن این ساز نیز به سادگی امکان پذیر شد و نوع دیگری از همین ساز جدید آمد که امروزه آن را به اسم کالیمبا می شناسیم.

کالیمبا (که به آن میرامبا، هارپ انگشتی، پیانوی کوچک و سانزا نیز میگویند) ابتدا در آفریقا توسط مردم زیمبابوه تولید شد. در سالهای ۱۹۰۰ تا ۱۹۱۰ بسیاری سازی شبیه به کالیمبا را (تماما فلزی) در آفریقا گزارش دادند که در موسیقی محلی مورد استفاده قرار می گیرد؛ اما کالیمبا ترکیبی از صفحه ی چوبی و تیغه های فلزی عموما از جنس آلومینیوم و یا فولاد است که موسیقی شناسان آن را از خانواده ایدیوفون ها (مانند زیلوفون) می دانند. در جنوب شرقی آفریقا مردم شکل دیگری از این ساز را با سازهای دیگری ترکیب می کنند و از آن در مراسم های مذهبی و سنتی متفاوتی استفاده می کنند. در اواسط دهه ۵۰ میلادی یک سازنده ی ساز، کالیمبا را با الهام گیری از سازهای آفریقایی به اسم “میمبرا نیوگانیوگا” تولید انبوه نمود و در دهه ۸۰ توسط توماس مپفومو (یک دورگه آفریقایی-آمریکایی) بین مردم محبوب گشت. موزیسین های بسیاری در آن دوره از این ساز در آهنگ های فولک و سنتی آمریکای شمالی و آمریکای مرکزی استفاده کردند اما موفقیت چشمگیر این ساز برای استفاده از آن در موسیقی محلی زیمبابوه می باشد.

کالیمبا ساختار بسیار ساده ای دارد و شاید تولید آن با ابزارهای اولیه به راحتی انجام گیرد. این ساز از دو بخش کلی فلزی و چوبی تولید می شود که بخش فلزی وظیفه ی تولید صدا و بخش چوبی وظیفه ی انتقال صدا را بر عهده دارد.

امروزه در ساخت بدنه چوبی آن از چوب های بسیاری مانند افرا، گردو، توت و … استفاده می شود اما تولیدکنندگان سنتی این ساز، از چوب “کیات” (یک چوب آفریقایی) استفاده میکنند. درون بدنه این ساز، شباهت بسیاری به داخل بدنه پیانو دارد؛ با داشتن یک صفحه ی نازک که به آن صفحه ی صوتی میگویند، رزونانس صدا در داخل بدنه اتفاق می افتد در نهایت به بیرون از بدنه انتقال میابد و شنیده می شود. ضخامت بدنه و این صفحه ی صوتی باید به گونه ای باشد که هم مقاومت لازم را در برابر شرایط محیطی داشته باشد، هم به شکلی باشد که لرزش فرکانس های صوتی از بین نرود. درون بدنه ستون های نازکی وجود دارد که وظیفه استحکام و یکدست بودن صفحه ی رویی را بر عهده دارد. بدنه چوبی میتواند دارای ارتفاع های متفاوتی باشد اما به همان نسبت، مساحت صفحه نیز باید تغییر کند تا بهینه ترین صدا را بتوان از آن طریق تولید کرد.

چون این ساز عموما در محیط های خشک آفریقایی تولید شده، طراحی آن به شکلی است که در برابر رطوبت مقاومت چندانی ندارد، اما امروزه با مدل های بسیار زیادی که تولید شده، میتوان کالیمبا را نیز در محیط های متفاوتی استفاده کرد.

بخش فلزی از دو قسمت تیغه ها و پایه های نگه دارنده تیغه ها تشکیل می شود که عموما در هر کالیمبا هردو از یک جنس ساخته می شوند. در تولید تیغه ها نیز مانند بخش چوبی، سلیقه های متفاوتی وجود دارد اما عموما با استفاده از آلیاژ فولاد و یا آلومینیوم سخت و یا فلزهای اروپایی ساخته می شوند. ابعاد و ضخامت این تیغه ها تعیین کننده نت ها و میزان کشش نت ها می باشند. هرچه طول تیغه ها بیشتر باشد نت ها بم تر می باشد. با استفاده از تناسب ضخامت و طول تیغه ها، می توان تعداد نت ها و اکتاو نت ها را مشخص نمود. به همین دلیل است که تیغه های مرکزی طول بلندتری دارند اما ضخامت آن ها نسبت به دو بخش سمت چپ و راست متفاوت می باشد تا تمامی تیغه ها کشش نت یکسانی داشته باشند.

یکی از بخش های مرتبط به معرفی ساز کالیمبا مربوط به گستره ی صوتی آن می باشد. عموما کالیمبا ها در یک یا یک اکتاو و نیم ساخته میشوند و می توان انواع گام ها و دستگاه ها را بر روی آن پیاده نمود. عموما همان گام ها و مقام های کلیسایی با نام هایی متفاوت بر روی کالیمبا پیاده می شوند.

Nyamaropa (میکسولیدیان) به عنوان گامی برای همراهی و همنوازی در مراسم های شادی و رقص استفاده می شود. این گام یکی از عمومی ترین گامهاییست که در ساخت کالیمبا مورد استفاده قرار میگیرد.

Dambatsoko (یونیان/ماژور) همان گام ماژور در موسیقی کلاسیک بوده و توسط خاندان “موروجو” (یکی از قدیمی ترین خاندان هایی که به مدت طولانی در آفریقا زندگی میکردند) مورد استفاده قرار میگرفته و نام این گام، محل دفن این خاندان می باشد.

Dongonda همان گام میکسولیدیان بوده اما در اکتاوهای پایین تر و بم تر

Katsanzaira (دوریان) گامی است که در بالاترین و زیرترین اکتاو ممکنه بر روی کالیمبا های سنتی مورد استفاده قرار میگیرد و آن را به عنوان “نم نم بارانِ قبل از طوفان) یاد میکنند.

Mavembe (فریژیان) شبیه به گام های ایرانی و اسپانیایی می باشد. این گام در کالیمبا ها عموما برای مراسم خاکسپاری و سوگواری مورد استفاده قرار میگیرد. به این دستگاه در موسیقی آفریقایی Gandanga نیز میگویند.

Nemakonde نیز همان گام فریژیان بوده اما در بم ترین اکتاو ممکن

Saungweme (تونیک) گامی است که در آن تمامی نت ها فاصله یک پرده از یکدیگر دارند و در موسیقی کلاسیک به آن کوک مساوی نیز می گویند.

کلام آخر

در این مقاله با معرفی ساز کالیمبا آشنا شدیم. این ساز محبوب با پیشینه ی قدیمی و جالبی که دارد، در بسیاری از سبک های امروزی قابل استفاده است. این مطلب این نتیجه را می رساند که بسیاری از سازهای قدیمی را نه تنها از انقراض و فراموشی می توان نجات داد، بلکه با بروزرسانی آن می توان دوباره از آنها در سبک های جدید استفاده کرد و یا حتی سبک های جدیدی در موسیقی را استفاده کرد. برای دسترسی به آرشیو کاملی از ساز کالیمبا، حتما به صفحه این ساز در مجموعه سازباز سر بزنید.  همچنین اگر  قصد خرید ساز دارید می توانید با مراجعه به صفحه مشاوره خرید ساز یا تماس با کارشناسان مجموعه سازباز از مشاوره های تخصصی بهره مند شوید.