آموزشی

سازهای بادی غربی

سازهای بادی غربی

سازهای بادی جزو اولین ابزار آلات موسیقی هستند که به دست بشر ساخته شده اند. در قرون گذشته انسان های اولیه آموخته بودند که با دمیدن در مخروط، برگ، یا حتی شاخ حیوانات می‌توانند صدایی بلند و بوق مانند تولید کنند و به نوعی می توان آن را پیش درآمدی بر سازهای بادی دانست. سازهای بادی غربی معمولا شامل یک نوع تشدید کننده (معمولا یک لوله) هستند که نوازنده بوسیله ی دمیدن در دهنی ساز، ستون هوایی داخل آن را به لرزش در می آورد و از این طریق تولید صدا می کند. قدمت و اهمیت ساز بادی در پیدایش دیگر ابزار آلات موسیقی، ما را بر آن داشت که در این مقاله نحوه ی تولید صدا، پیدایش و اجزای سازنده برخی از سازهای بادی غربی را مورد بررسی قرار دهیم.

سازهای بادی

به سازهایی گفته می شود که تولید صدا درآن به وسیله ی دمیدن هوا در آن است که بر اساس نحوه تولید صدا در دهنی آن به ۲دسته تقسیم می شوند: ۱.بادی برنجی ۲.بادی چوبی (نکته جالب توجه اینجاست که این تقسیم بندی بدان معنا نسیت که آن ساز از چه جنسی ساخته شده است!)

  1. ساز بادی غربی برنجی

تولید صدا در این ساز از طریق لرزش سریع لب نوازنده در دهنی ساز می باشد. جنس این سازها معمولا مس و برنج می باشد.

  1. ساز بادی غربی چوبی

تولید صدا در سازهای بادی چوبی از طریق فشار هوا صورت می‌گیرد ساز های بادی چوبی خود به ۳ دسته تقسیم می شوند:

۱.بی زبانه (Free reed aerophone)

۲.تک زبانه (Free reed aerophone)

۳.دو زبانه (double reed aerophone)

۱.بی زبانه: سازهای بادی چوبی بی زبانه (بی قمیش) به سازهائی گفته میشود که تولید صدا در آنها از طریق برخورد هوا با تیغه هوایی که در بدنه آنها وجود دارد صورت می پذیرد، اما سازهای بادی چوبی زبانه دار (با قمیش) به سازهائی گفته میشود که تولید صدا در آنها از طریق دمیدن هوا و به حرکت درآمدن و ارتعاشات بخش کوچکی که از جنس نی یا پلاستیک است (قمیش/زبانه) انجام میشود.

۲.تک زبانه: تولید صدا از طریق قرار دادن یک زبانه در قسمت دهانی ساز ایجاد می شود. زبانه باعث لرزش ستون هوا در ساز و تولید صدای بی نظیری می شود. مانند: کلارینت , ساکسیفون , شلوماو

۳. دو زبانه:زبانه از دو قسمت کوچک از جنس چوب نیشکر به صورت دقیق برش خورده، که این دو قسمت کوچک از پایه به یکدیگر وصل شده اند و در داخل دهانی ساز قرار می گیرند. مانند: کرآنگله, ابوا, باسون , شامز

حال که با دسته بندی ساز های بادی آشنا شدیم، به شرح مختصری از سازهای موجود در هر دسته می پردازیم.

بادی برنجی

۱.ترومبون: جزو گروه سازهای بادی غربی برنجی است که به معنی ترومپت بزرگ است. ترومبون در دوره رنسانس بیشتر در موسیقی مذهبی کلیساها نواخته می شد. بتهوون با به کار بردن این ساز در موومان آخر سمفونی پنجم خود استفاده از آن را در آثار ارکستری رایج کرد. صدا در این ساز از طریق ارتعاش لب نوازنده بر روی دهانی ساز و ایجاد ستون هوا داخل ساز تولید می شود. این ساز هم مثل ترومپت از یک لوله خمیده که انتهای آن به یک دهانی نه خیلی گشاد فنجانی شکل ختم می شود، تشکیل شده است.

با این تفاوت که کلید و دریچه ندارد بلکه از طریق لغزاندن یک قسمت از لوله، داخل قسمت دیگر، گام صدایی تغییر می کند. هرچه لوله در مجموع درازتر شود، اصوات حاصل به ترتیب بم تر خواهد شد که لوله اضافی در هفت وضعیت مختلف می تواند قرار گیرد. رایج ترین نوع ترومبون , ترومبون تنور و پس از آن ترومبون باس است. ترومبون تنور، جزو سازهای انتقالی نمی‌باشد. نت ترومبون تنور را با کلید دو(C) خط چهارم می‌نویسند. مانند بسیاری از سازهای رنسانسی ترومبون نیز از نظر صدادهی از پیکولو تا کنترباس ساخته می شود. از نوازندگان این ساز می توان به هری بتس, گن میلر , جی.جی.جانسن اشاره کرد.

۲. ترومپت: از سازهای بادی غربی برنجی و انتقالی است که در محدودهٔ سوپرانو، زیرترین صدا را در بین سازهای بادی برنجی می‌تواند تولید کند. ترومپت لوله ای به شکل مخروط، که به دهانه‌ای ناقوسی شکل منتهی می‌شود دارد و دارای ۳ دکمه ی متصل به سه دریچه است، فشار بر دکمه ی اول ، دریچه ی مربوطه را باز کرده و طول لوله را در مجموع آنقدر زیاد میکند که صدای حاصل نیم پرده بم شود ، دکمه ی دوم هرگاه به پایین فشار داده شود ، صوت حاصل نیم پرده و دکمه ی سوم ، یک پرده و نیم پایین می آید.

لوله این ساز تا قرن ۱۵ به شکل مستقیم ساخته می‌شد و پس از آن به شکل منحنی ساخته می‌شود. نوع ابتدایی تر ترومپت را از چوب خیزران و بعدها از شاخ حیوانات ساخته‌اند و در شکارگاه‌ها و هنگامه نبرد به صدا در می‌آوردند. نوع فلزی آن را یونانیان ابتدا ساختند که البته بعدها در اروپا دنر نخستین ترومپت فلزی را ساخت. نوعی ترومپت راست در مصر باستان ویژه امور نظامی و رژه مرسوم بوده که نمونه‌های مسی و نقره‌ای آن را از آرامگاه فرعون توت ‌انخ ‌آمون بدست آمد. از دوران صفویه ترومپت اروپایی در ایران و ترکیه، سازی آشنا بوده‌است. ترومپت فلزی در حال حاضر از آلیاژ برنج ساخته می شود. در سال ١٨٣٩ نوع دیگری از این ساز، در اندازه و صدادهی های مختلف توسط آدولف ساکس ساخته شد و او کلیدهای چهارم و حتی پنجم را نیز به بعضی از این سازها اضافه کرد که به نام     “ساکس هورن” معرفی شد.

صدا در ترومپت با ارتعاش لب به روی دهانی ساز، که باعث حرکت ستون هوایی داخل ساز می شود تولید می شود.

از نوازندگان این ساز می توان از مورتایمر, کلیفورد براون و فتس ناوارو نام برد.

۳.هورن: نام‌ سازی از خانواده سازهای بادی غربی برنجی است و از لوله‌ای نسبتاً طولانی درست می‌شود که برای سادگی دست گرفتن و نواختن آن را به صورت مارپیچ خم می‌کنند. این ساز در سال ۱۶۵۰ میلادی در فرانسه از روی شیپور شکار ، ساخته شد.هورن های اولیه فلزی، شامل یک بدنه لوله ای خمیده از جنس برنز می باشد که انتهای آن بخش شیپوری شکل است و تنها راه تغییر گام صدایی در آن ها از طریق کنترل لب ها می باشد و تنها امکان نواختن نت های سری هارمونیک را داشتند. در سال ۱۸۱۸ سازندگان آلمانی اولین هورن های دریچه دار(valved hornes) را ساختند.

در ساز هورن  گام صدایی ساز از طریق فاکتورهایی کنترل می شود که عبارتند از: سرعت هوا در ساز و قطر و لرزش لب. به علاوه در هورن های مدرن با حرکت دادن دریچه با دست چپ، هوا را به قسمت اضافی لوله هدایت می کنند که فاکتور جدیدی در کنترل صدا می باشد. اکثر این سازها دریچه های چرخشی دارند اما بعضی از آن ها دریچه های پیستونی دارند.

 سینگل هورن دارای سه اهرم سوپاپ می باشد که می تواند در فا یا سی مینور کوک شود. دبل هورن ها یک اهرم سوپاپ اضافه تری دارند که با انگشت شست کنترل می شود و دامنه ی صدایی را به بیش از ۴ اکتاو گسترش میدهد. تریپل هورن ها ۵ اهرم سوپاپ دارند و همچنین دبل هورن هایی با ۵ کلیدی نیز داریم. سارا ویلیامز, فیلیپ فارکز, رَدِک بابرک از نوازندگان مطرح این ساز می باشند.

۴.توبا: سازی است از خانواده سازهای بادی برنجی که به دلیل داشتن ۳ تا ۶ پیستون، قادر است تمام فواصل کروماتیک یک گام را استخراج کند. توبا یک لوله فلزی بلند است که دارای شکلی خمیده، مستطیلی است که به یک انتهای بزرگ ناقوسی شکل ختم می شود.. تولید صدا در این ساز توسط بازدم در دهنی(سرساز فنجانی شکل)ایجاد میشود و نوازنده باید بتواند به خوبی از دیافراگم استفاده نماید . این ساز بم ترین ساز خانواده بادی برنجی می باشد و وسعت صدای آن به طور معمول ۴ اکتاو است که از خانواده ساکس هورن ها می باشد و معمولاً از جنس برنج ساخته می شود. در ۱۲ سپتامبر سال ۱۸۳۵ ویلهلم فردریک واپریچ و ژوهان گاتفرید موریتز، باس توبا را در کلید F1 اختراع کردند. ساز اصلی اختراع شده توسط این دو نفر شامل پنج دیچه از نوع Berlinerpumpen (از پیشگامان دریچه های امروزی) می باشد. در سال ۱۹۳۸ اولین توبای تنور توسط کارل ویلهلم موریتز اختراع شد. اضافه کردن دریچه، امکان نواختن نت های پائین در سری های هارمونیک ساز را به نوازنده داد و هنوز دارای گزیده‌ای از نت‌های کامل است که  قبل از آن، نوازنده فقط به نواختن سری نت های هارمونیک محدود بود.

 آدولف ساکس  مجموعه‌ای از سازهای برنجی تحت عنوان ساکس هورن ایجاد کرد که این ساز ها عموما در می مینور و سی مینور ساخته می شدند, درحالیکه باس توبای وایپرچ و توبای کنترا باس سرونی در گام صدایی فا و دو تنظیم می شوند. این ساز در قرن نوزدهم به مجموعه سازهای ارکستر افزوده شده و مهم‌ترین نقشی که تا به حال به این ساز در آثار موسیقی سمفونیک داده شده است، در سمفونی فانتاستیک اثر هکتور برلیوز قابل رویت است. تام ابز , آرنولد جاکوب و کارول، جانش برخی از نوازندگان این ساز هستند.

۵.کورنت: این ساز جزو سازهای بادی برنجی می باشد. شبیه ترومپت است با این تفاوت که کوچکتر و مخروطی تر است و صدای نرم تری دارد. متداول ترین کورنت ها در دو مینور می باشتد. این ساز پیش از ترومپت در سال ۱۸۲۰ با اضافه کردن دریچه هایی از نوع rotary vavle  به پست هورن ها (posthorn)  بوجود آمد.

در آن زمان کورنت تنها ساز بادی برنجی بود که ارتفاع و میدان صدای آن گنجایش استفاده ی کروماتیک را نیز داشت اما امروزه ترومپت جای آن را گرفته است. در قرن ۱۹ فردریک بلومل (نوازنده هورن) و هنریخ استولزل با بهبود بخشیدن دریچه های پیستونی (piston valnes)  باعث پیشرفت این ساز شدند. تا اوایل قرن ۲۰ از کورنت و ترومپت به طور هم زمان در گروه های موسقی استفاده می شد و برای هر کدام پارت های جداگانه در رپرتوارهای سمفونیک در نظر گرفته می شد. به مرور زمان با تغییراتی که سازندگان ایجاد کردند، این دو ساز از نظر ظاهر و صدا بیشتر از پیش شبیه شدند. امروزه در گرو های برنجی، ارکستربادی و ارکسترهایی که نیاز به صدای ملایم تری دارند از کورنت استفاده می شود.

از نوازندگان این ساز می توان به بادی بُلدن، اریک بال و کینگ اُلیور اشاره کرد.

بادی چوبی بی زبانه (بی قمیش)

۱. هارمونیکا: جزو سازهای بادی غربی است و در خانوادهٔ سازهای بی زبانه قرار می گیرد. تولید صدا در این نوع ساز نتیجه ارتعاش یک زبانه از جنس فلز است که تنها یک سر آن به بدنه ساز متصل شده و انتهای دیگرش می‌تواند آزادانه حرکت کند. به ارتعاش درآمدن این زبانه‌ها در اثر عبور جریان هوا موجب تولید صدای ساز می‌شود. از سایر سازهای این خانواده می‌توان ملودیکا و کنسرتینا را نام برد.

چینی‌های باستان نیز نوعی سازدهنی با زبانه‌های چوبی داشته‌اند، اما سازدهنی دیاتونیکی که ما هم‌اکنون می‌شناسیم، در اوایل قرن نوزدهم در آلمان ساخته شده‌است. این ساز به‌وسیله ی موج مهاجرین آلمان، به ایالات متّحده و بریتانیا برده شد و در اواسط قرن نوزدهم، در سراسر جهان، نواخته می‌شده ‌است. سازدهنی کروماتیک، سال ۱۹۱۸ اختراع شد و از آنجایی که شامل هر دوازده نیم‌پردهٔ گام کروماتیک می‌باشد، به شما اجازه می‌دهد که آهنگ کاملتری را بنوازید؛ مانند قطعه‌های جاز و کلاسیک؛ و همچنین برای نوازندگی تا حدود زیادی کاملتر است. در مدل ۱۶ سوراخه سازدهنی کروماتیک شما ۴ اکتاو کامل برای اجرای قطعات در اختیار خواهید داشت که اجازه نواختن هر قطعه‌ای را در اختیار شما قرار خواهد داد.

از انواع مختلف سازدهنی بر حسب قابلیت‌های مختلف و جنس صدایشان در سبک‌های خاصی از موسیقی بیشتر استفاده می‌شود. همچنین می توان به سازدهنی ترمولو و اکتاو , سازدهنی دیاتونیک , سازدهنی کروماتیک , سازدهنی بیس و کورد نیز اشاره کرد.

۲.فلوت کلیددار: جزو سازهای بادی غربی چوبی بی زبانه دسته بندی می شود. تولید صدا در این ساز از طریق نوسان هوای دمیده ‌شده بر لبه دهنی (تیغه هواییِ) سازاست . قدمت قدیمی ترین فلوت کشف شده به ۴۳۰۰۰سال قبل برمی گردد که شامل ۲ سوراخ بوده و ازاستخوان ران خرس غارنشین نوجوان ساخته شده بود. همچنین در سال ۲۰۰۴ فلوت دیگری با ۳ سوراخ که از جنس عاج ماموت بود نیز کشف شد. پیشگامات فلوت های کلیددار امروزی، فلوت های بدون کلید و از جنس چوب بودند. تا اینکه در قرن نوزدهم میلادی تئو بالد بوهم برای این فلوت ها کلیدهایی اختراع کرد و سوراخ هایی نیز به این ساز اضافه کرد، این فلوت جدید به نام فلوت بوهم یا فلوت کلید دار معروف شد. وسعت صدایی این ساز سه اکتاو می باشد و امروزه بیشتر از نقره و کروم ساخته می شود.

سمت های مختلف فلوت عبارتند از: سر(Head)، بدن(Body) و پایه(ّFoot)

از نوازندگان این ساز می توان به ژان-پی‌یر رامپال ,جیمز گالوی و جین بکسترسر اشاره کرد.

۳.فلوت ریکوردر: این ساز جزو سازهای بادی غربی چوبی است که در گروه داکت فلوت ها (duct flute) نیز قرار می گیرد، وجه تمایز این ساز با بقیه ی داکت فلوت ها در وجود سوراخی در پشت ساز برای انگشت شست و ۷ سوراخ دیگر در جلوی ساز (۳ سوراخ برای دست بالایی و ۴ سوراخ برای دست پایینی) می باشد. صدای این ساز شفاف و دلنشین می باشد. این ساز به طور سنتی از عاج ساخته می شد اما امروزه از چوب یا پلاستیک در ساخت آن استفاده می شود. برای نواختن این ساز نیاز هست ازمدلforked fingering  برای انگشت ها استفاده شود. استفاده از این ساز برای اولین بار در اروپا در قرون وسطا ثبت شده. در دوره های رنسانس و باروک همچنان از محبوبیت گسترده ای برخوردار بود، اما در دوره های کلاسیک و رمانتیک محبوبیت این ساز کاهش یافت،  در قرن بیستم به عنوان بخشی از ابزارهای آموزش موسقی مورد استفاده قرار گرفت. از آهنگسازانی که برای این ساز قطعاتی نوشتند می توان به ویوالدی، باخ و تلمان اشاره کرد. در دوره ی رنسانس قسمت میانی این ساز پهن، جای انگشت ها بزرگتر و انتهایش مخروطی بوده ولی دوره باروک قسمت میانی باریک تر و جای انگشت ها کوچک تر بوده است. کنسرتوهای براندنبرگ باخ و کنسرتوهای تک نوازی فلوت ریکوردر ویوالدی جزو آثار برجسته ای است که در دوره باروک برای فلوت ریکوردر نوشته شده بود. در دوران باروک این ساز از چوب شمشاد ساخته می شد، اما امروزه این ساز را از چوب های افرا، گلابی، آلو، شمشاد، زیتون، اقاقیا، پالیسندر، گرنادیلا و آبنوس می سازند ولی بعضی از انواع ارزان تر و مبتدی آن از پلاستیک های خاصی نیز ساخته می شود. انواع این ساز شامل سوپرانینو، دسکنت (سوپرانو)، تربل (آلتو)، تنور , باس , گریت باس و کنتر باس می شود. ریکوردرهای دسکنت و سوپرانینو صدایی یک اکتاو بالاتر از نت نوشته شده تولید می کنند. همه آنها در کلید سل نوشته می شوند به غیر از باس که در کلید فا نوشته می شود و اکتاو بالاتری از نت نوشته شده را تولید می کند.

۴.پیکولو:این ساز جزو ساز های بادی غربی چوبی بی زبانه دسته بندی می شود و تقریبا از نظر انداره نصف فلوت کلیددار می باشد، اما تقریبا انگشت گذاری یکسانی دارند. صدای پیکولو یک اکتاو زیرتر از نت نوشته شده حاصل می شود. این ساز را معمولاً جزو سازهای انتقالی به حساب نمی آورند، اگرچه عملاً صدای آن یک اکتاو زیرتر شنیده می شود.

این ساز از نظر تاریخی کلید نداشته البته نباید آن را با ساز فیفا اشتباه گرفت، قسمت bore  این ساز کوچکتر است و صدای محکم تری تولید می کند. اگرچه این ساز در گذشته از چوب های مختلف یا شیشه و دربرخی موارد از عاج ساخته می شده است، اما امروزه پیکولو از مواد مختلف از جمله پلاستیک، رزین، برنج، نقره ، نیکل و همچنین انواع چوب های سخت(به طور معمول گرناتیلا) ساخته می شود. اینکه یکی از اولین قطعاتی که در آن پیکولو استفاده شده است سمفونی بتهون شماره ۵ در دو مینور در  دسامبر ۱۸۰۸ است دروغی بیش نیست. جوزف هایدن و موتزارت این ساز را در سمفونی‌هایشان استفاده نکردند ولی برخی از آهنگسازان معاصر آنها همانند مایکل هایدن از این ساز استفاده کرده اند. پیکولودر حال حاضر معمولاً در گام دو یا ر مینور ساخته می شوند.

۵.فلوت پَن:یک ساز بادی غربی چوبی بی زبانه می باشد که با کنار هم قرار گرفتن ۴ تا ۲۲ لوله که یک طرفشان مسدود می باشد و اندازه هایشان به ترتیب افزایش می یابد ساخته می شود و به عنوان یک ساز فُلک شناخته می شود. لوله های این ساز معمولا از بامبو، چوب نیشکر و نی محلی ساخنه می شود. نام این ساز از خدای طبیعت در یونان گرفته شده زیرا در شمایل موجود، سازی شبیه به پن فلوت را در دست دارد. صدا در این ساز از طریق به لرزش درآمدن جریان هوای ایجاد د شده در سراسر لوله ایجاد می شود و هر لوله را به عنوان یک کلید اصلی می توان مورد استفاده قرار داد که با افزایش فشار تنفس و تنش لب ها (Overblowing) می توان نتهایی که فرکانس آنها از نت ابتدایی بالاتر است یا هارمونیک ها را نیز نواخت. در پن فلوت رومانیایی به علت قرار گرفتن لوله ها به صورت منحنی در کنار هم نوازنده می تواند با چرخاندن سر خود و یا با حرکت دادن ساز بوسیله ی دست هایش به راحتی به همه ی نت ها برسد. برخی از انواع این ساز پایکسیا،  وُت ، نای و سیکا می باشند.

گئورگ زامفیر، ادوارد سیمون و مارک تسلوک از نوازندگتن این ساز می باشند.

بادی چوبی تک زبانه

۱.کلارینت: جزو سازهای بادی غربی چوبی یک زبانه است. کلارینت از چند بخش تشکیل شده است: دهانه منقاری شکل همراه یک زبانه(از جنس نیشکر), لوله ی استوانه ای و انتهای شیپوری. انواع حرفه ای این ساز را از جنس چوب ساه آفرایقایی می سازند. بدنه های کلارینت از انواع مختلفی از جمله چوب،  پلاستیک، ایبونیت(لاستیک سخت)، فلز، رزین و عاج ساخته شده است. اکثر قریب به اتفاق کلارینت ها که توسط متخصصان استفاده می شوند از چوب های سخت آفریقایی و مپینگو (چوب سیاه آفریقایی) یا گرنادیلا ساخته می شوند.کلارینت مدرن از یک ساز دوران باروک به نام شلوماو گرفته شده است. در حال حاضر کلارینت سی مینور محبوب تر می باشد با اینکه کلارینت لا به طور مرتب درارکسترال استفاده می شود. خانواده کلارینت از پیکولو تا اوکتو کنترباس می باشد.

از نوازندگان این سازمی توان به بنی گودمن و گیورا فیدمن اشاره کرد.

۲.کر آنگله:ساز بادی چوبی غربی دو زبانه است که از نظر ظاهر و نوع نواختن بسیار شبیه ابوا است با این تفاوت که دهنی آن خمیده , انتهایش گلابی شکل و طول آن ۵/۱ برابر این ساز است و به نوعی  می توان آن را ابوای بم دانست. کرانگله جزو سازهای انتقالی است که پنجم درست (۵/۳ پرده) بم تر از نت نوشته شده صدا می‌دهد و نت این ساز را با کلید سل می نویسند.

۳. ساکسیفون : جزو سازهای بادی غربی چوبی تک زبانه از جنس برنج می باشد که تولید صدا در این ساز از طریق زبانه نوسانی که دارد می باشد. در سال۱۸۴۰ آدولف ساکس ,سازنده بلژیکی, این ساز را اختراع کرد. این ساز دارای لوله ای مخروطی شکل است که در قسمت دهانی قطری حدود ۲ سانتی متر و قسمت انتهایی قطری بیشتر از ۱۰ سانتی متر دارد. ساکسوفون در اندازه های مختلف شامل سوپرانینو تا ساب کنتر باس ساخته می شود.زبانه این ساز به طور سنتی از نیشکر ساخته می شد، اما از اواسط قرن ۲۰ آن را از فایبرگلاس نیز می سازند. صدای این ساز نسبتا به خانواده ی کلارینت نزدیک تر است و می توان آن را پلی بین سازهای بادی چوبی و بادی برنجی دانست. ساکسیوفون، عضو ثابت ارکستر سمفونیک نبوده ولی در قرن ۲۰ و ۲۱ این ساز توانست محبوبیت بیشتری در ارکسترهای سمفونیک پیدا کند و همچنین در ژانرهایی مانند اپرا و گروهای کر استفاده شود. در اوایل دهه ی ۱۹۲۰ در پی پذیرش گروه های رقص توانست به عنوان یک ساز جاز نیز نقش آفرینی کند.

چارلی پارکر, دیک پری ,کلمن هاوکینز و جان کولترین از نوازندگان این ساز هستند.

۴.شلوماو: جزو سازهای بادی غربی چوبی تک زبانه است که در اواخر دوران باروک و اوایل دوران کلاسیک استفاده می شد. شلوماو یک ساز ملی است و می توان گفت مقدمه ای برای ساز کلارینت می باشد.این ساز از لوله توخالی استوانه ای شکل با ۸ سوراخ (۷تا جلوی ساز یکی در پشت برای انگشت شست) و یک دهانه ی پهن با یک زبانه از چوب نیشکر می باشد. نواخنن این ساز از فرانسه شروع شد و اواخر قرن ۱۷ به آلمان رسید و در ۱۷۰۰به یکی از سازهای پابرجا در صحنه موسیقی اوروپا تبدیل شد. در همین زمان یوهان کریستوف دنر که یک سازنده ی مشهور ساز بوده تغییراتی در این ساز ایجاد کرد و آن را به کلارینت باروک تبدیل کرد.

۵.زافون: یک ساز بادی غربی چوبی تک زبانه و بدون کلید است. این ساز شامل یک لوله استوانه ای بسته که انتهای آن اندکی حالت شیپوری دارد، ۹ سوراخ(۸ تا جلو و یکی پشت ساز برای انگشت شست) و یک زبانه ی ساکسیفون تنور می یاشد. زافون کل محدوده کروماتیک از دو اکتاو را دربرمی گیرد. در سال ۱۹۷۲ برایان ویتمن این ساز را برای کودکانی که به صدای ساکسیفون علاقه داشتند از چوب بامبو ساخت، اما چون به صدای مورد نظر نرسید قسمت دهانه ساز را برید و زبانه ی ساکسیفون تنور را به آن وصل کرد، صدای دلنشین این ساز در اجراها باعث شد نوازندگان زیادی به نواختن آن علاقمند شوند. زافون صدایی نزدیک به ساکسیفون و کلارینت دارد، این ساز در C  (کوک دو) با طول ۳۲ سانتی متر متداول است.

بادی چوبی دوزبانه

 ۱.ابوا: جزو سازهای بادی غربی چوبی دو زبانه می باشد. ابوا هم از چوب و هم از بعضی مواد سنتزی ساخته می شود. به صورت متداول ابوای سوپرانو که تقریبا ۶۵ سانتی مترطول دارد، دارای کلیدهای فلزی و سوراخ‌های مخروطی شکل می باشد. صدا در این ساز از طریق دمیدن هوا به داخل زبانه که باعث ارتعاش ستون هوا در ساز می شود تولید شده و صدای بسیار شفافی دارد. اولین ابوا باروک به نام hautbois در فرانسه نواخته می شد.

این ساز از چوب شمشاد ساخته و دارای دو یا سه کلید بوده و بسیار سریع در کشورهای زیادی محبوب شد. در این زمان ابوای (oboe da caccia)  که دارای بدنه‌ای خمیده بود و در بسیاری از قطعات باخ استفاده میشد بوجود آمد. ابوای امروزی به طور کلی ۶ کلید اصلی، کلید های مخصوص تریل، کلید هایی برای تولید نت های بالا تر(اکتاو) و… دارد.

امروزه ابوا عموماً در کنسرت‌ها، ارکسترال، موسیقی فولک به عنوان یک ساز سولو مورد استفاده قرار می‌گیرد، گاهی اوقات در موسیقی جز, موسیقی پاپ, موسیقی راک و… شنیده می شود.

 از نوازندگان این ساز می توان به آلبرخت مایر، اوژن ایزوتوف، الن دووا، هاینز هالیگر اشاره کرد.

۲.باسون(فاگوت):  جزو سازهای بادی چوبی غربی ۲زبانه  می باشد و در رجیستر تنور و باس است. زبانه ها به وسیله لوله نازکی به لوله اصلی ساز وصل شده اند. لوله اصلی ساز به طور نامحسوسی مخروطی شکل است. این ساز متشکل از دو لوله است که به موازات هم امتداد می یابند و در انتها با لوله ایی به  فرم U  به یکدیگر متصل می شوند. این ساز به ۶قسمت اصلی تقسیم می شود: bell, bass joint, boot, wing joint, crook, reed .تولید صدا در این ساز بوسیله ی دمیدن هوا به داخل زبانه می باشد که این کار موجب ارتعاش دو زبانه در برابر همدیگر می شوند، باز و بسته شدن سریع دو زبانه موجب به ارتعاش درآمدن ستون هوایی داخل ساز به وسیله ی مقدار کمی هوا و در نتیجه تولید صدا می شود. باسون به شکل مدرن خود در قرن نوزدهم به ارکسترها راه یافت.

این ساز معمولا از چوب درخت افرا ساخته می شود ولی بعضی از مدل های ارزان تر آن از جنس پلی پروپیلن ها هستند. برای استفاده در فضای باز پایه فلزی برای این ساز ساخته بودند که از سال۱۸۸۹ هیچ تولید کننده ی بزرگی این پایه ها را در ساخت ساز به کار نبرد. فاگوت ها در دو مدل وجود دارند: ۱) در قرن ۲۰ ام باسون هکل آلمانی با ۲۴-۲۷ کلید و پنج سوراخ انگشت‌گذاری استاندارد بین‌المللی شد(سیستم هکل).  ۲) مدل فرانسوی باسون ۲۲ کلید دارد و امکانات بهتری در رجیستر بالا دارد. به معنای آن است که در بالاترین نت‌ها آسان‌تر صدا تولید می‌کنند (سیستم بوفت). در باسون سیستم بوفت نسبت به سیسنم هیکل قسمت bore  ساز باریک تر است و مکانیسم ساده تری دارد و انگشت گذاری پیچیده تری برای نت ها دارد، در دوران باروک  باسون سیستم بوفت (فرانسوی) بیشتر استفاده می شد. بعضی از مورخان موسیقی ساز دالسیان را پیشرو باسون مدرن می دانند  زیرا این دو ساز دارای خصوصیات یکسان زیادی هستند.

محسن افتاده ,ادوارد الگار ,ویلیام ولترهوس از نوازندگان مطرح این ساز هستند.

۳.شامز: جزو سازهای بادی غربی چوبی دوزبانه می باشد. که از قرن ۱۲ در اروپا تا حال حاضر استفاده می شود. جنس این ساز از چوب می باشد که به صورت یک استوانه تو خالی که انتهای ناقوس مانندی دارد است. در اوایل قرن ۱۶ این ساز در اندازه های مختلفی از سوپرانینو تا گریت باس ساخته شد.همه شامز  های بعدی (به جز کوچک ترین آن) حداقل یک کلید در قسمت پایینی ساز داشتند زبانه (قمیش) شامز هم مثل ابوا و باسون از چوب نیشکر است. به علت بیرون بودن بخش کوچکی از زبانه، نوازنده ارتباط محدودی با زبانه دارد در نتیجه کنترل محدودی روی دینامیک ساز دارد. بدنه ی مخروطی و انتهای ناقوس مانند شامز با سبک نواختن این ساز که حالت چرخشی دارد ترکیب شده و باعث تولید صدای قوی و زیادی (مانند صدای ترومپت) میشود که برای اجراهای فضای باز بسیار مناسب است.

۴.دالسیان: این ساز جزو سازهای بادی غربی دو زبانه دسته بندی می شود که متعلق به دوره ی رنسانس می باشد و بین سال های ۱۵۵۰ تا۱۷۰۰ شکوفا شد. در انتهای این دوره ساز باسون مدرن جانشین این ساز شد و می توان گفت این ساز پیشرو باسون می باشد. جنس این ساز از چوب افرا می باشد و زبانه ی آن به انتهای یک بوکال فلزی متصل شده  و در بالای یک سوراخ کوچک قرار می گیرد. زبانه این ساز کاملا مشخص بوده و به نوازنده این امکان را می دهد تا با حرکات لب و تکنیک های مختلف زیر و بمی و صدای ساز را کنترل کند. صدای تولید شده از این ساز هم می تواند آنقدر قوی باشد که در گروهای فضای باز استفاده شود، هم به اندازه ی کافی آرام برای استفاده در موسیقی مجلسی (chamber music)  و هم می تواند به قدری رَسا و شاخص باشد که در گروه های کر نیز استفاده شود. این ساز در اندازه های کنترباس،باس، تنور، آلتو و سوپرانو وجود دارد اما دالسیان باس در F متداول تر است.

سخن آخر:
در این مطلب با سازهای بادی آشنا شدید؛ در صورتی که برای خرید ساز در این نوع از آلات موسیقی نیاز به مشاوره و راهنمایی بیشتر دارید می توانید به صفحه مشاوره خرید ساز مراجعه کنید یا با کارشناسان مجموعه سازباز تماس بگیرید و از مشاوره های تخصصی بهره مند شوید.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *