در طول تاریخ همیشه بشر در حال آزمون و خطا و بکارگیری ابزارهای متفاوت برای تولید اقلام جدید بوده است. در تمامیگروه های صنعتی این اتفاق همیشه در حال رخ دادن میباشد و صنعت موسیقی از این مهم مستثنا نیست. یکی از جالب ترین و در عین حال زیباترین اختراعات انسان، تولید سازهای جدید و کمیاب از ابتدا تا امروز است. در طی سالیان متوالی، نوازندگان با الهام گرفتن از چندین ساز و صداهای متفاوت، دست به اختراع سازهایی عجیب زدند. همانگونه که استاد شجریان سازهای متفاوتی را در این زمینه خلق کرده است، در دنیای موسیقی غرب نیز اتفاق به وفور رخ میدهد. این سازها عموما به اسم سازهای تجربی تلقی میشوند؛ چون با تکیه بر تجربه ی نوازندگی و شنیداری سازهای اصلی مانند پیانو یا گیتار و یا ویولن ساخته میشوند. در این مقاله می خواهیم با تعدادی از سازهای ابداعی غربی آشنا شویم. با ما همراه باشید.
ترمین
یکی از شناخته شده ترین سازهای ابداعی غربی ترمین نام دارد. این ساز توسط یک مهندس برق مخابرات به اسم Leon Theremin در اکتبر سال ۱۹۲۰ میلادی ساخته و ابداع شد. خاص بودن این ساز بخاطر نداشتن هیچگونه سیم و یا صفحه ی فیزیکی برای نواختن میباشد و صرفا با حرکات دست در محیطی مشخص نت های مختلفی نواخته میشود. صفحه ی انتزاعی این ساز، توسط دو عدد آنتن افقی و عمودی ایجاد میشود که هر آنتن با پخش کردن موج فرکانسی خاصی، (به اصطلاح) بسته های کوچک انرژی را منتقل میکنند. با تکان دادن دست در این محیط، این بسته های کوچک فرکانسی جابجا میشوند و با یکدیگر برخورد میکنند. بر اثر برخورد این فرکانس ها، نت های موسیقی ایجاد میشوند. در قسمت سمت چپ ساز ترمین که آنت افقی آن وجود دارد، با بالا و یا پایین بردن دست میتوان حجم صدای نت نواخته شده را کنترل کرد. عکس روبه رو، مهندس ترمین در حال نواختن ساز ابداعی خود است.
پیروفون
یک فیزیکدان و موزیسین قرن ۱۹ به اسم George Wendelin Weinsheimer با الهام گرفتن از اُرگ کلیسایی این ساز را که به “اُرگ آتشین” نیز معروف است را اختراع کرد. علت نامگذاری اُرگ آتشین در این ساز این است که نُت های موسیقی با انفجارهای کوچکی که در لوله های اُرگ رخ میدهد تشکیل میشود. نمونه های دیگری نیز از این ساز وجود دارد که با استفاده از بنزین مانند موتور یک ماشین (استفاده از سوپاپ) نواخته میشوند. عکس روبه رو تنها عکس باقیمانده از جورج وینشیمر مخترع این ساز میباشد. این ساز یکی از جذاب ترین سازهای ابداعی غربی محسوب می شود.
اُندِس مارتنوت
در سال ۱۹۲۸ یک ساز الکترونیکی جدیدی توسط Maurice Martenot اختراع شد. نسل اولی که از این ساز اختراع شد، یادآور صدای ترمین بود که در نسل های بعدی، با اضافه شدن قطعات بیشتر به ساختاری پیچیده تر از ترمین دست یافت. عکسی که در روبه رو مشاهده میکنید، نمونه ای از نسل هفتم این ساز است که در سال ۱۹۷۵ ساخته شده است و میتوان گفت که کامل ترین مدل از ساز اُندِس مارتونت میباشد. همانگونه که در عکس مشخص است میتوان این ساز را به اشکال مختلفی نواخت. هم میتوان با استفاده از صفحه ی ۶ اکتاوی کیبورد تعبیه شده آن را نواخت، هم میتوان با استفاده از رینگ های نیم دایره ای شکل بالای صفحه ی کیبورد این ساز را نواخت. این حلقه ها قابل تنظیم هستند و بر اساس شعاع کمانشان، نُت تغییر میکند.
باسکت کریستالی (سبد کریستالی)
Bernard و Francois Baschet دو سازگرِ فرانسوی، در سال ۱۹۵۲ در فرانسه سازی شبیه به انسان های فضایی تولید کردند و آن را سبد کریستالی نامیدند. این ساز که نوایی روحانی دارد، با استفاده از سایش این دو میله که به یک صفحه ی ضخیم فلزی متصل هستند، نُت های موسیقی بوجود میآید. علت ساخت این ساز، استفاده از المان های آکوستیک برای تولید صدای سنتی سایزر بود. محدوده ی صوتی این ساز ۵ اکتاو میباشد.
آرمونیکای شیشه ای
یکی از سازهای ابداعی غربی که بسیار مرموز می باشد. این ساز عجیب هم مانند سبد کریستالی از اصطکاک بین شیشه ها تولید موسیقی میکند. در ساختار این ساز از تعداد زیادی ظروف شیشه ای استفاده میشود که شبیه به گیلاس های شراب میباشند. این ساز در سال ۱۷۶۱ توسط یک سازگر به اسم Benjamin Franklin ساخته شد. بنیامین فرانکلین با الهام گرفتن از لیوان ها و ظروف شیشه ای ابتدایی ترین حالت ممکن برای این ساز را ساخت که در کنار هم قرار دادن لیوان های نیمه پر و نیمه خالی و لمس کردن لبه ی آنها با انگشتان خیس، سبب شد تا اصوات موزیکال بوجود آید. عکسی که در روبه رو مشاهده میکنید یک نمونه ی مدرن شده از این ساز است که با استفاده از پدال میتوان اهرُمیکه شیشه ها به آن متصل است حرکت داد و با انگشتان مرطوب بر روی شیشه ها دست کشید. در گذشته بخاطر نوع صدایی که این ساز داشت، بسیاری معتقد بودن که نواختنش سبب میشود تا شخص نوازنده به مرور زمان دیوانه شود!
گراویکورد
با الهام گرفتن از ساز آفریقای کُرا، این ساز الکترونیک که شبیه به هارپ (چنگ) نیز میباشد در سال ۱۹۸۶ توسط Robert Grawi بوجود آمد. این ساز فاقد کاسه بوده و دارای ۲۴ سیم نایلونی میباشد و وجود یک پیکاپ، نت های نواخته شده از این ساز را به آمپلی فایر منتقل میکند.
ویولن اِستِراه
در سال ۱۸۹۹ یک نوازنده ی ویولن و مخترع سازِ انگلیسی تبار به اسم John Matthias Augustus Stroh با حذف کردن کاسه ویولن و قرار دادن یک شیپور بر روی آن سازی اختراع کرد که امروزه مدل های زیادی از آن در موسیقی های متفاوتی استفاده میشود. هدف او از این کار، افزایش حجم صدای ویولن بود. در ابتدا این ساز (با توجه به تورم آن دوران) بسیار گران بود و نزدیک به ۳۸ دلار قیمت داشت؛ در صورتی که یک ویولن خوب نزدیک به دو دلار قیمت گذاری میشد.
فوتو پلیر آمریکایی (عکس نواز)
در گذشته فیلم های صامت عموما در هنگام پخش نوازنده با پیانو قطعه ای مخصوص آن فیلم مینواخت. این کار علاوه بر فرسایشی بودن، ممکن بود نوازنده در حین نواختن قطعه را تغییر دهد. به همین دلیل در بسیاری از فیلم های صامت پیانویی دیده میشود که در قسمت جلویی آن، کاغذهایی متحرک وجود دارد. گاها این پیانو نه تنها صدای پیانوی آکوستیک داشت، بلکه صدای اُرگ کلیسایی نیز در این فیلم ها شنیده میشود. این پیانو با استفاده از نت هایی که بر روی کاغذ به شکل برجسته وجود داشتند داخل پیانو قرار داده میشدند تا نواخته شوند. برجسته بودن این نت ها سبب میشد تا به اهرم های کلاویه ها فشار آید و به شکل خودکار نُت ها نواخته شوند. این ساز در بین سال های ۱۹۱۲ تا ۱۹۲۵ ساخته و ابداع شد. پس از سال ۱۹۲۵ که تکنولوژی ضبط و قرار دادن موسیقی بر روی فیلم امکان پذیر شد، تولید این پیانو منسوخ شد.
گیتار پیکاسویی
سازگر کانادایی Linda Manzer بخاطر ساختن سازهای آکوستیک معروف است. او گیتاری را ابداع کرد که ترکیبی از چهار دسته ی گیتار به همراه دو کاسه است. علت نامگذاری این گیتار بخاطر اغراق در شکلش میباشد که شبیه به نقاشی های نقاش معروف کوبیسم پیکاسو میباشد. این گیتار دارای ۴۲ سیم است و صدایی مانند صدای هارپ دارد. از سازهای ابداعی غربی که می توان به عنوان یک اثر هنری فاخر آنرا نامید از این ساز یاد می شود.
بیشتر بخوانید : موسیقی و دیگر شاخه های هنری
استایلافون
سال ۱۹۶۷ سازگر و مخترع Brian Jarvis یک سینتی سایزر بسیار کوچک به اندازه یک نوار کاسِت تولید کرد که کاملا آنالوگ است. این ساز توسط یک قلم نواخته میشود و کلاویه های کوچک آن همگی فلزی میباشند. در بین سال های ۱۹۶۷ تا ۱۹۷۸ این ساز کوچک طرفداران بسیار زیادی پیدا کرد و بسیاری از هنرمندان برجسته مانند David Bowie از این ساز استقبال کردند.
یایباهار
این ساز را سازِ آخرالزمانی میدانند. صدایی که از این ساز بوجود میآید، یادآور فیلم های Apocalypse است. این ساز توسط یک سازگر ترکی به اسم Görkem Şen ابداع شده است. او میگوید به دنبال صدایی بی همتا بود که با الهام گرفتن از نیِ ترکی، رعد درام، ویولن سل و دیجیریدو توانست این ساز را خلق کند. این ساز دارای دو سیمِ بلند است که توسط آرشه نواخته میشود. از انتهای این دو سیم، دو فنر به دو بشقابک در ادامه ی ساز متصل میشود که لرزش و ماندگاری صدا در محیط اطراف را فراهم میکند. صدای این ساز غیر معمول به شکلی به گوش میرسد که گویی تمام محیط اطراف گوش شنونده را پر کرده است.
اُرگ دریایی
یک کشور کوچک دریای که بین مرزهای صربستان، اسلوونی و مجارستان قرار دارد، با استفاده از علم معماری در کنار ساحل دریای خود، توانسته تا یکی از بزرگترین سازهای موجود در دنیا را بوجود بیاورد و تبدیل به یک جاذبه ی توریستی گردد. بسیاری از معماران با قرار دادن تعدادی تیوب بزرگ فلزی در زیر سطح دریا یک اُرگ دریایی را ساخته اند. ساختار و نحوه ی تولید صدا در این ساز بسیار بزرگ مانند اُرگ کلیسایی میباشد (با استفاده از فشار هوا که از لوله ها خارج میشود) اما با این تفاوت که از برخورد امواج دریا به این تیوب ها، نُتِ حاصل شده از فشار هوای داخل تیوب به گوش میرسد. مسلما به خاطر ناموزون بودن و ناهماهنگ بودن امواج دریا، ممکن است صدای دلپذیری از این ساز به گوش نرسد. اما قطعا آن را میتوان به یکی از بزرگترین و جالب ترین سازهای ساخته شده توسط معماران نامید.