در موسیقی ایرانی انواع و اقسام سازهای کوبه ای زیادی وجود دارد. این تعدد و تنوع در سازهای کوبه ای ، نوعی نشانگر اهمیت وزن، ضرب‌آهنگ یا ریتم در فرهنگ موسیقی ایرانیان است. بر اساس شواهد و تحقیقات مختلف، سازهای کوبه ای از دوران باستان و شروع نخستین تمدن ها در موسیقی ملل مختلف وجود داشته است . سازهای کوبه ای جزو اولین سازهای ابداع شده توسط انسان ها محسوب می شوند. ذاتی بودن مقوله ریتم برای انسان ها، دلیل اصلی فراگیر بودن سازهای کوبه ای در دوره های مختلف تاریخ است. می توان متمایزترین ساز کوبه ای در ایران ساز دف است که با ساختار ساده و صدایی عمیق و عرفانی، یکی از محبوب ترین و پرکاربردترین سازهای موسیقی ایرانی محسوب می شود. در این مقاله راهنمای خرید دف را
دف مشابه با ساز دایره است. تفاوت اصلی دف با دایره در اندازه بزرگ تر آن است و صدای بم تری دارد. نواختن دف در آسیا و به ویژه در کشورهای خاورمیانه رایج است. در ایران نیز در مناطق مختلف، از دف در انواع موسیقی فولکلور و موسیقی اصیل ایرانی استفاده می شود. در این مقاله به طور کامل با اجزای مختلف دف آشنا می شویم که دانستن آنها برای تشخیص یک ساز خوب و دارای ارزش هنگام خرید دف ضروری است.
معرفی ساختار و راهنمای خرید دف
دف در مقایسه با سازهای دیگر ساختمان نسبتاً ساده ای دارد. آشنایی با اجزا و ساختمان ساده دف می تواند در فرایند خرید ساز مناسب به شما کمک کند. در نگاهی کلی، دف تشکیل شده از یک حلقه چوبی می باشد و در یک سمت، پوست نازک طبیعی و یا مصنوعی به شکل دایره بر روی آن کشیده شده می شود. با ضربات انگشتان هر دو دست بر روی پوست دف، نواختن ساز دف صورت میگیرد. دف جزء سازهای کوبه ای با کوکی نا مشخص محسوب می شود. طنین کلی ساز عموما زیر و بم هستند که با نوازندگی در نقاط مختلف دف و استفاده از تکنیک های مختلف نوازندگی ایجاد می شوند. ساختمان دف از اجزای زیر تشکیل می شود:
کلاف اصلی (کمانه) : کلاف یا کمانه دف حلقه ای استوانه ای شکل از جنس چوب با عرض و ضخامت معین است که قاب اصلی دف را تشکیل می دهد . سپس پوست مناسب روی کلاف دف کشیده می شود. به کلاف دف، کمانه، طوقه یا چنبره هم گفته می شود. عرض کلاف که اندازه آن بین ۵ تا ۶.۵ سانتی متر است، دف ها را به طوق پهن و طوق باریک تقسیم می کنند. دف های طوق باریک برای افرادی که دست های کوچک تر دارند مناسب تر است. دایره ای که کمانه دف به وجود می آورد، دارای قطری با اندازه در حدود ۵۰-۵۵ سانتی متر است. اندازه این دایره ابعاد کلی دف را مشخص می کند. ضخامت چوب کلاف در قسمت پشت ساز از ضخامت آن در سمت پوست کمتر است. این تعیین ضخامت با استفاده از تراشیدن چوب و شکل دادن به آن به دست می آید . همچنین کلاف یا کمانه دف به دو صورت در دسترس است: کمانه یک کمه و کمانه دو کمه.
الف)کمانه یک کمه: از یک لایه چوب به ضخامت ۱.۵ سانتی متر تهیه و ساخته می شود.
ب) (کمانه دو کمه): دارای دو لایه چوب با ضخامت تقریباً نصف ضخامت نهایی تقریباً به همان حدود می رسد، که روی هم پرس می شوند ساخته می شود. مزیت کمانه یک کمه در سبک بودن آن، و مزیت برتر کمانه دو کمه مقاومت بیشتر آن نسبت به کج شدن در مقابل فشاری که پوست روی آن وارد می کند.
۲– پوست دف: پوستی که بر روی کلاف دف کشیده می شود یا طبیعی یا مصنوعی است. پوست طبیعی که برای دف استفاده می کنند، از پوست حیواناتی قبیل گوسفند، آهو، بز، بز کوهی، میش و ماهی تهیه می شود. در این میان، استفاده از پوست بز و میش به دلیل صدا دهی مطلوبی که دارند، متداول تر هستند. پوست طبیعی بهتر است که کهنه باشد. همچنین در تهیه پوست دف یکسان بودن ضخامت در تمامی نقاط باید رعایت شده باشد. به عقیده بسیاری از نوازندگان دف، دف های دارای پوست طبیعی مرغوب تر از دف های دارای پوست مصنوعی هستند. به دف های پوست مصنوعی دف طلقی هم گفته می شود. دفه هایی که پوست آن ها طبیعی است، بدیهی است که قیمت بالاتری نیز دارند. همچنین استفاده از دف با پوست مصنوعی مزایایی را برای دف نوازان به همراه دارد که باعث شده بسیاری از آن ها نوازندگی با دف های طلقی را ترجیح بدهند. برای مثال، جذب رطوبت و تغییر حالت و احتمال تغییر کوک حین اجرا، از مشکلات پوست های طبیعی هستند . این موضوع برای پوست های مصنوعی اتفاق نمی افتد.
- گل میخ: پوست در قسمت پشت کمانه دف، ابتدا با سریش به لبه کلاف می چسبد. سپس به وسیله گل میخ ها که میخ هایی با ظاهر تخت شبیه به پونز هستند محکم می شود.
- قلاب: قلاب ها نوعی از میخ های زاویه دار هستند. این قلاب ها در داخل کلاف و در فاصله معینی از یک دیگر نصب می شوند تا حلقه ها به آن ها متصل شوند.
- حلقه (زنجیر): حلقه هایی با قطر ۲ سانتی متر و از جنس فلز (معمولا از جنس برنج، مس یا آهن) هستند. حلقه ها به صورت زنجیره های چهار تایی به قلاب ها متصل می شوند. هنگام نواختن دف، با تکان دادن ساز این حلقه ها به صدا در می آیند. بخشی از صدای دف را زنجیرهای دف تشکیل می دهند. به دف هایی که زنجیر دارند، دف زنگی می گویند.
- جا دستی (دستگیره): در بخش پایین کلاف دف و روی قسمت پشتی چوب دف، یک فرو رفتگی به شکل نیم دایره ایجاد می شود. این محل برای قرار گرفتن شست دست چپ است. به همین دلیل به آن شستی هم می گویند.
راهنمای خرید دف
اندازه و وزن دف یکی از مهم ترین نکاتی است که هنگام خرید دف باید به آن توجه کرد. انتخاب دف باید به تناسب قدرت جسمانی نوازنده و اندازه دست های او باشد. به طور کلی دف در سایزهای مختلف کوچک، متوسط و بزرگ ساخته می شود. دف سایز کوچک برای کودکان ساخته می شود تا آن ها بتوانند در سنین کم به یادگیری دف بپردازند. وزن دف تاثیر گرفته از عرض و ضخامت کلاف می باشد. به هنرجوهای مبتدی توصیه می شود دف های طوق باریک با عرض کلاف کم تر که سبک تر هستند را انتخاب کنند. وزن سبک دف باعث می شود نوازنده حین تمرین خسته نشود.
به افراد قوی جثه و بزرگسالان نیز پیشنهاد می شود تا به عنوان اولین ساز، دف های سنگین تر با طوق پهن را انتخاب کنند. این کار باعث می شود که کنترل لازم برای در دست گرفتن دف را به دست آورند. در سطوح بعدی و پس از پیشرفت نوازندگان می توانند دف سبک تری را تهیه کنند. انتخاب دف با وزن متوسط نیز برای نوازندگی طولانی مدت توصیه می شود.
مهم ترین نکته برای در دست گرفتن دف قسمت چوبی یا همان کلاف دف است که باید کاملا صاف و بدون پستی و بلندی باشد. علاوه بر این، میزان کشش پوست دف نیز باید استاندارد و به اندازه کافی باشد. پوست دف نباید خیلی شل یا خیلی سفت باشد. شل بودن پوست دف باعث افتادگی دف و شل بودن صدای دف می شود. در چنین حالتی می گویند که دف صدای دبه می دهد. اگر هنر جوی مبتدی ساز دف هستید، توصیه می شود که ابتدا یک دف طلقی با کیفیت مطلوب را خریداری کنید. نگه داری این گونه دف ها آسان تر خواهد بود. همچنین به نکات ظاهری ساز و اتصالات پوست دف و کلاف و گل میخ هم لازم است که توجه داشته باشید.
اگر شما به این ساز علاقه دارید ولی به راهنمای خرید دف بیشتری نیاز دارید می توانید سوالات خود را در صفحه مشاوره خرید ساز یا تماس با کارشناسان سازباز مطرح کنید.