آموزشی

تفاوت تار و سه تار

تار بهتر است یا سه تار

با وجود این که سه تار و تار از قدیمی ترین سازهای صاحب اعتبار در ایران هستند، هنوز هم برخی افراد تفاوت های بین این دو ساز را نمی دانند. تار و سه تار دو ساز اصیل ایرانی با استفاده از مصالح طبیعی ساخته می شوند. شباهت اولیه سه تار و تار در معنای آن ها به معنای رشته یا سیم است. همچنین، در ساختمان و سبک نواختن و صدای سه تار و دو تار نیز شباهت ‌ها و البته تفاوت‌ هایی زیادی وجود دارد.وجود شباهت های زیادی که بین این دو ساز وجود دارد، باعث می شود که برخی نوازندگان هم تار بنوازند و هم سه تار. همچنین به دلیل تفاوت هایی که بین سه تار و تار وجود دارد، برخی از هنر جویان این دغدغه را دارند، که نواختن سه تار سخت تر است یا تار؟

در این مقاله به طور کامل با تفاوت ها و شباهت های بین سه تار و تار و آشنایی با خصوصیات هر کدام از آن ها آشنا می شویم. هنر جویان با مطالعه این مقاله با دید بازتر و اطلاعات بیشتر می توانند به مقایسه این دو ساز بپردازند و ساز مورد علاقه خود را انتخاب کنند. در ادامه‌ی این مقاله، به توضیحات بیشتری در رابطه با شباهت‌ها و تفاوت‌های تار و سه‌تار و خصوصیات هرکدام از آن‌ها پرداخته شده است تا در نهایت خود هنرجو بتواند با شناخت بدست آمده و با مقایسه بین این دو ساز، به انتخاب مناسب خود برسد.

تاریخچه و پیشینه تار و سه‌تار

تاریخچه دقیقی درباره ریشه ی شروع ساخت و یادگیری سه تار و تار وجود ندارد. با این وجود بر اساس استنادها و تحقیقات انجام شده، این اطمینان حاصل شده که سه تار و تار متعلق به ایران و کل سرزمین های آریایی هستند. همچنین بر اساس نگاره های قدیمی و تاریخی نمونه های باستان، می توان گفت که سه تار قدمتی چند هزار ساله و تار قدمت پانصد سال به بالا دارد. در دوره قاجار نیز تار ساز غالب در موسیقی های ایرانی بوده است. با این وجود در ساختار سه تار و تار از گذشته تاکنون تغییراتی ایجاد شده که باعث بهبود ساختار و تولید صدای بهتر است. یکی از تغییرات مهم در ساختار سه تار، اضافه شدن یک تار به نام “سیم مشتاق ” به سه تار است. اما هنگام شمارش سیم ها از پایین به بالا، سیم اضافه شده، سیم سوم است. در دهه ‌های بعد، تار  توسط درویش خان، از پنج سیم به شش سیمه بودن تبدیل شد.  (در واقع سیم پنجم به تار اضافه شد.) این کار باعث تکمیل تار و بر آورده کردن توقعات نوازندگان شد.

صنعت و ساختمان ساز تار و سه‌تار

تار و سه تار هر دو سازی زهی زخمه ای (زهی مضرابی) شمرده می شوند. سه تار با ناخن (انگشت اشاره دست راست) نواخته می‌شود.  تار با یک مضراب فلزی که بخش انتهایی آن از موم عسل طبیعی ساخته شده (تا با توجه به راحتی دست نوازنده تغییر شکل دهد) نواخته می شود و تفاوت عمده بین تار و سه تار همین موضوع است. تار و سه تار به نوعی ریشه در ساز ایرانی و باستانی بربت دارد. بعدها “عود” اعراب و “لوت” اروپایی‌ ها با ساختار مشابه سه تار و تار ساخته شد. هر دو ساز از یک کاسه تشدید صوت به نام کاسه رزنانس، یک دسته (شامل بخشی اصلی و سر دسته) و سیم ‌هایی که روی دسته و کاسه کشیده شده‌اند به عنوان اجزای اصلی سازها تشکیل می‌شوند.

در حال حاضر تار دارای شش سیم به صورت جفت است. هر دو سیم مجاور تار همیشه با یک دیگر و در یک نت و در یک اکتاو کوک می‌شوند. سه تار نیز امروزه چهار سیم دارد. با وجود این که تعداد پرده ها در سه تار ۲۶ پرده و در تار ۲۸ پرده است. اما امروزه بسیاری افراد سه تار از لحاظ شیوه پرده ‌بندی و کوک شبیه به تار می‌دانند. شباهت دیگر این دو ساز با یک دیگر محدوده صوتی که بر گستره سیم ‌های هر دو ساز قابل اجرا است، حدود دو و نیم اکتاو است.

در گذشته افراد باور داشتند که صداهای بیش از حد زیر یا بم، با طبع انسان در تضاد است. همین موضوع باعث ایجاد تشویش و اضطراب یا خستگی و افسردگی می‌شود. همچنین محدوده صوتی سازهای تار و سه تار را در یک رنج سه اکتاوی (حدوداً رنج صدای انسان ‌ها) تنظیم کرده ‌اند. استاد محمدرضا لطفی ساز تار را از نظر وسعت و بیان شایسته برای اجرای موسیقی ایرانی از همه سازها کامل ‌تر می‌داند. همچنین این استاد فرهیخته عقیده دارد که سه تار به عنوان کامل‌ ترین ساز ایرانی بعد از تار است.

تفاوت ‌های ساختاری تار و سه تار، اختلاف در شکل و ابعاد و به دنبال آن، باعث تفاوت در صدای این دو ساز می ‌شود. تفاوت در شکل و اندازه کاسه سه تار و تار از مهم ترین تفاوت این دو ساز است. کاسه تار دو بخش شبیه به دو دل رو به روی یک دیگر است که سطح رویی‌ آن باز است و بر روی آن پوست کشیده می ‌شود. بخش بزرگ‌ تر را “کاسه” و بخش کوچک ‌تر را “نقاره” می‌ نامند. ساختار سه تار نیز دارای کاسه گلابی ‌شکل آن فقط یک بخش دارد که  از جنس چوب است. کوچکی سه تار باعث ظرافت و سبک‌ تر بودن سه تار نسبت به تار است. دسته تار نیز نسبت به دسته سه تار تا حدی پهن ‌تر است. در بالای دسته تار یک جعبه گوشی وجود دارد. گوشی‌ های نسبتاً بزرگ تار برای کوک کردن سیم ‌ها در آن قرار دارند.  سه تار فاقد جعبه گوشی است و گوشی‌ های چهارگانه آن، در انتهای دسته به خود ساز متصل هستند. مجموعه تفاوت‌ های این دو ساز باعث می‌شود که تار نسبت به سه تار سنگین‌تر و همچنین صدایی حجیم ‌تر و طنینی بم‌ تر داشته باشد.

تکنیک نوازندگی

تار بهتر است یا سه تار

تار و سه تار در اجرا و نوازندگی و مضراب ‌زنی نیز تفاوت دارند. استفاده از ناخن در نوازندگی سه تار، صدایی لطیف‌ تر نسبت به تار ایجاد می ‌کند. در مورد با تکنیک های نوازندگی، تقریباً تمام تکنیک ‌های نوازندگی تار و سه تار شبیه به یکدیگرند و تنها تفاوتی بین تار و سه تار وجود دارد، شیوه مضراب های راست و چپ جا به جا در این دو ساز می باشد. در نوازندگی تار مضراب عادی یا راست، زخمه ‌ای است که از بالا به پایین بر سیم وارد می‌ شود. مضراب چپ مضرابی است که از پایین به بالا بر سیم ضربه وارد می شود. در نوازندگی سه تار، درست بر عکس تار ،  مضراب راست سه تار از پایین به بالا، و مضراب چپ از بالا به پایین اجرا می ‌شود.

صدا و جنبه‌های روحی آن

ابعاد کوچک ‌تر و ظریف ‌تر سه تار سبب می‌ شود که نسبت به تار صدای ملایم‌ و لطیف تری داشته باشد. صدای سه تار نیز در مقایسه با تار زنگ دار اما لطیف و کم‌ حجم است. حجم صدای سه تار برای اجراهای زنده و گروهی و بدون استفاده از تکنولوژی ‌های امروزی به اندازه کافی بلند نیست، به همین دلیل از گذشته تا کنون ، سه تار را یک ساز مناسب برای خلوت و تنهایی نوازنده می‌ دانند. در این باره استاد ابوالحسن صبا گفته است که: “سه تار سازی است که برای یک نفر کم و برای دو نفر زیاد است”. تار  صدایی غنی و پخته تر و به مراتب بلندتر از سه تار دارد. به دلیل این که تار صدای پر قدرت تری دارد، برای گروه نوازی و در اجراهای بزرگ هم مناسب است.

تار بهتر است یا سه تار؟

برخی از نوازندگان عقیده دارند که اگر نوازنده‌ ابتدا تار را یاد بگیرد، یادگیری سه تار در آینده آسان تر و بهتر خواهد بود. علاوه بر این، برخی دیگر از نوازندگان معتقدند که یادگیری سه تار برای شروع آسان‌ تر است. با این وجود به هنر آموزان موسیقی توصیه می ‌شود که با توجه به سلیقه خود ساز مورد علاقه خود را انتخاب نمایند. توجه داشته باشید که هیچ سازی نسبت به ساز دیگر برتری ندارد. بنابراین اگر به صدای خاصی علاقه دارید و می خواهید نوازنده حرفه ای آن ساز باشید، آن ساز برای شما “بهتر” یا مناسب‌ تر است. فراموش نکنید که نوازنده‌ ای موفق است که با ساز خود ارتباط خوبی برقرار کند. علاوه بر این، زمانی که نوازنده با ساز ارتباط برقرار کند ، هم نوازنده و هم مخاطبین و شنوندگان  از شنیدن نوای دلنشین یک ساز لذت بیشتری خواهند برد.

بسیاری از سازها را می توان به همین شکل با یکدیگر مقایسه نمود؛ به عنوان مثال تفاوت پیانوی آکوستیک و دیجیتال، تفاوت گیتار الکتریک و گیتار باس، تفاوت عود و بربط، تفاوت بندیر و دف، تفاوت گیتار آکوستیک و کلاسیک، تفاوت دوتار و تنبور و …. همگی می توانند نسبت به دیگری برتری های خاصی داشته باشند که با مطالعه ی مقالات مربوطه در سازباز میتوانید از این دانش آگاهی لازم را داشته باشید. در صورتی که هنوز در انتخاب و خرید تار یا خرید سه تار مردد هستید و نیاز به راهنمایی بیشتر دارید می توانید به صفحه مشاوره خرید ساز مراجعه کنید و یا اینکه با شماره های مندرج در سایت تماس بگیرید و از مشاوره تخصصی کارشناسان سازباز بهره‌مند شوید.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

سبد خرید

بستن (Esc)

ورود

بستن (Esc)

سایدبار Scroll To Top