آموزشی

بررسی دوتار معاصر

بررسی دوتار معاصر

همان طور که با گذشت زمان سایر شرایط و حتی دستیابی به نیازهای گوناگون زندگی دچار تغییر و تحول می شود، تمام دست ساخته های بشر نیز در اشکال مختلف نیز ساخته می شود. شناخت و ساخت سایر اشیاء که به دست انسان ساخته شده از جمله ادوات و سازهای موسیقی نیز از جمله محصولاتی است که فرایند تولید آن ها نیز دچار تغییر و تحول شده است. هر گونه تغییری که در ادوات موسیقی رخ می دهد، نیازمند تسلط و اشراف به دانش موسیقی به صورت فیزیکی و تکنولوژی های ساخت آن خواهیم بود. یکی از سازهایی که از ابتدای رواج شدن تاکنون دستخوش تغییرات مختلف شده،  دوتار است. در این مقاله به بررسی دوتار معاصر و دو مقول مهم از جمله “باز طراحی” و “باز طراحی” دوتار کلاسیک که توسط استاد مرتضی گودرزی، نوازنده، مدرس و پژوهشگر موسیقی شمال خراسان طراحی و ساخته شده است، می پردازیم.  این دوتار با طراحی جدید «دوتار معاصر» نام‌گذاری شده است.

بررسی دوتار معاصر

طراحی، توسعه و بررسی دوتار معاصر

استاد مرتضی گودرزی با موسیقی شمال خراسان به طور کامل آشنا است و حدود ۸ سال با چندین دوتار آَشنایی و مراوداتی داشته است. در این مقاله دوتار از حیطه تخصصی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. طی تغییراتی که در ساختار و ساختمان دوتار ایجاد شده، همان چارچوب اولیه حفظ شده و فقط توسعه یافته است. برخی از سازها که دستخوش تغییرات زیادی شده ، به دلیل علاقه شخصی نوازنده و به دنبال رفع نیاز خود آن را طراحی و خلق کرده اند. اما ساز دوتار معاصر علاوه بر در رفع نیازهای خالق ساز و برای ارائه امکانات بیشتر طراحی شده و توسعه یافته است. یکی از مهم ترین چالش هایی که سازنده دوتار با آن روبرو بوده، حفظ ماهیت، شالوده و قابلیت ­های ارزشمند دوتار کلاسیک همزمان با توسعه یافتگی و افزایش قابلیت ‌های آن به مرزهای جدیدتر است.

بیشتر بخوانید: معرفی ساز دوتار و انواع آن

بررسی دوتار معاصر

بارزترین ویژگی دوتار معاصر که در نگاه اول نظر مخاطب را جلب می‌کند، افزایش تعداد پرده­های آن از یازده پرده به هفده پرده است. این افزایش پرده ها دامنه موسیقیایی این ساز را به طور قابل توجهی وسعت می بخشد. همچنین امکانات تازه‌ ای را به واسطه ارتقاء کارکرد اجرایی این ساز برای نوازنده فراهم آورده است. در گذشته و با نوع دوتارهای قبلی به دلیل محدودیت تعداد پرده ­ها میسر نبوده‌  است. چنین توسعه ای زمانی ارزشمند و کاربردی خواهد بود که مخاطب بداند به واسطه افزایش پرده ‌ها کارکرد سیستماتیک ساز و یافتن توان همراهی و هم ‌نوایی با سازهای دیگر در قالب ارکستر و سازهای غیر ایرانی میسر شده است. در واقع با این تغییر و تحول دوتار می تواند همانند بسیاری از سازهای امروزی فرصت حضور و نواخته شدن در عرصه های جدید موسیقی را خواهد داشت.

یکی از مهم ترین تغییرات دوتار معاصر، تعویض سیستم گوشی ­های ساز با یک ساختار کاملا جدید و کارآمد­تر است و تغییر سیم های دوتار باعث تغییر فرم قسمت بالایی دسته ساز شده است. از طرفی استفاده از این گوشی ­های ظریف و دقیق، فرآیند تغییر کوک ساز را برای نوازنده بسیار راحت­تر کرده است. همچنین استفاده از اتصالات فلزی محکم و از جنس استیل و پیچ­ هایی که فاصله آن ها کم تر از گام ­های آن باعث می‌شود که روند کشش سیم­ ها به شکل تدریجی و با ضریب خطای بالاتر و دقیق ­تری صورت بگیرد. علاوه بر این، ویژگی های ذکر شده از تغییرات نا خواسته کوک ساز زمان نواختن آن و همچنین قرار گرفتن در شرایط آب و هوایی مختلف جلوگیری می‌کند. یکی دیگر از ویژگی‌ های دوتار معاصر، داشتن صدایی رسا و شفاف است. علی ‌رغم سایز نسبتا کوچک کاسه دوتار، حتی با کوک پایین نیز به راحتی قابل شنیدن است. این ویژگی به دلیل ساخت کاسه ساز با طول و عرض و عمق بیشتر است. این موضوع باعث شده حجم فضای ساند باکس از نمای روبروی طول و عرض کاسه بزرگ نشان داده نشود. به همین دلیل بررسی دوتار معاصر دارای ظاهری مشابه با کاسه های دوتار کلاسیک شمال خراسان به نظر می رسد. دومین راه کاری که در ساخت دوتار اجرا شده، کاهش ضخامت صفحه اصلی ساز تا کم ترین حد ممکن است. به گونه ای به پوست طبیعی حیوان نزدیک شده و زمان نواختن ارتعاش آن تا حد محسوسی قابل مشاهده است. علاوه بر این، برای ساخت کاسه و صفحه دوتار از چوب بسیار مرغوب استفاده شده است. بافت چوب کاسه بسیار متراکم بوده و باعث بهبود آکوستیک ساز می شود. همچنین تراکم پایین بافت کاسه دوتار اجازه عبور با کیفیت صوت ها از زیر تا بم را به راحتی فراهم می کند. از این چوب های مرغوب در ساخت دسته، گوشی، و تاج دوتار نیز استفاده شده است.

 البته به گونه ای ظرافت، و استحکام پیکره ساز نه تنها کاهش نیافته بلکه افزایش هم یافته است. یکی از بهترین ویژگی های دوتار معاصر که با دیدن ساز از نزدیک مشخص می شود، محل اتصالات ساز به یک دیگر است که بسیار ظریف و دقیق انجام شده است. به گونه ای که معماری دوتار به صورت یکپارچه است. ساخت دوتار با استفاده از دو ترکیب ساخت کاملا متفاوت انجام شده است. تخلیه کاسه دوتار به صورت قدیمی و یک روش منسوخ شده توسط دست و با دقت زیادی انجام شده است. خالی کردن  کاسه دوتار و ساخت آن با چوب یک تکه علاوه بر صرف زمان زیادی، ریسک زیادی هم دارد.

بررسی، طراحی و توسعه دوتار معاصر

ممکن است با یک خطای کوچک قطعه کاسه چوب به طور کامل بشکند و غیر قابل استفاده شود. اما در گذشته کاسه های دوتار با استفاده از دستگاه CNC تراشیده می شود و ممکن بود چوب آسیب ببیند. اما این روش کم ترین آسیب را به بافت چوب وارد می کند و صدای بسیار دلنشین تولید می کند. برای ساخت دسته ها و گوشی ها نیز پارامتریک های آن به صورت کاملا دقیق و متقارن و با استفاده از ماشین آلات دقیق و اتوماتیک انجام شده است.

ابعاد مناسب دوتار

ابعاد ساز دوتار معاصر نسبت به سایر سایزهای سازهای موجود متفاوت تر بوده و یک انسان با سایز متوسط هم می تواند به راحتی دوتار بنوازد. این نوع طراحی و ساخت باعث می شود که نوازنده به قسمت های مختلف ساز دسترسی کامل و حداکثری داشته باشد و نواختن آسان تر و به اصطلاح ارگونومیک شود. این ساز بر خلاف بسیاری از سازهای زهی وزن مناسب و کم، ابعاد اصولی نسبت به بدن دارد و در ساخت کلیه فاکتورهای انسانی و آنتروپومتریک رعایت شده است. این کار باعث می شود که دست های نوازنده در وضعیت مناسبی قرار بگیرد و از خستگی و فشار مضاعف دست ها جلوگیری می شود. قطر دسته های دوتار از پرده های بالای دسته تا محل اتصال به کاسه قرار گرفته که باعث زیبایی بسط تدریجی قطر دسته ها می شود. این ویژگی باعث شده که نوازنده به راحتی به پرده های پایینی ساز دسترسی داشته باشد.  کلیه این ویژگی ها نشان می دهد که طراح و سازنده دوتار به افزایش کیفیت آن و نواختن بهتر آن و حفظ جنبه های زیبایی شناسی اهمیت زیادی داشته است. این نوع طراحی در سطح بالا، و با جریان حرکت و لغزش دست ها در طول دسته و بخش پنجه خور ساز را آسان تر کرده است. بررسی دوتار معاصر در سازباز

مشکلات و چالش های دوتار

یکی از مشکلاتی که نوازندگان و سازندگان دوتار کلاسیک با آن مواجه‌ شده اند، کنترل حجم و شفافیت صدای تولید شده زمان ساخت کاسه ساز است برای کنترل حجم و شفافیت صدا معمولاً سایز کاسه بزرگ تر می­ شود یا لازم است برای دستیابی به صدایی رساتر، دوتار بالا کوک می ­شوند. در برخی موارد نیز  از پیک­ آپ­های الکترونیکی برای تقویت و تبدیل صدا استفاده می‌ شود. علاوه بر این پارامتریک نبودن فرآیند ساخت و تولید ساز به روش‌ های غیر علمی است. این کار باعث می­ شود دستیابی به کیفیت یکسان و قابل کنترل در فرآیند تولید تا حد زیادی غیر ­ممکن باشد.

به طور کلی دوتار معاصر یک محصول نو آورانه و ارزشمند است . دوتار معاصر علاوه بر ظاهر با شکوه و  همراه با ظرافت­ منحصر به فرد، باعث ارتقاء کیفیت نواختن دوتار و ارائه صدایی بدیع و جذاب است. رعایت استانداردها و کیفیت بالای ساخت این ساز موانع و دشواری‌های  نواختن با آن را کاهش داده است. همچنین مسیر را برای خلاقیت و نو آوری توسط این ساز قدیمی، هموارتر شده است. دوتار معاصر یک باز طراحی موفق و دقیق از دوتار کلاسیک است. در واقع روح دوتار کلاسیک در درون دوتار معاصر حفظ شده و با نگاهی نو فضایی برای دستیابی به خلق جریانی نوین در نواختن و معرفی دوتار است.

بسیاری از سازها نیز پیشرفت بسیار زیادی داشته اند. تار و سه تار نیز امروزه در دهه ی اخیر پیشرفت های چشمگیری نسبت به گذشته داشته اند که با انتقاد و یا طرفداری های بسیاری موجه شده اند. مجموعه ی سازباز در تلاش است که بتواند با حفظ سنت گذشته در مورد موسیقی و هنر، بتواند پیشرفت و بروز شدن سازهای ایرانی را در سرتاسر جهان گسترش دهد.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *